Η εξέλιξη του ποιοτικού ελέγχου στις σύγχρονες βιομηχανίες

Στις μέρες μας ο ποιοτικός έλεγχος μοιάζει σαν να ήταν από πάντα εδώ. Αν αναλογιστούμε πώς οι ρίζες του ποιοτικού ελέγχου βρίσκονται το 3000 π.Χ. στη Βαβυλωνία, σύμφωνα με ιστορικούς, το “για πάντα” δεν είναι και τόσο λανθασμένο.

Μπορεί τότε να μην είχαν στη διάθεσή τους εργαλεία λογισμικού, διεργασίες και διαδικασίες όπως έχουμε σήμερα, αλλά οι βασικές αρχές της βελτίωσης ήταν πάντα απαραίτητες. Αυτές οι αρχές ήταν που οδήγησαν στην εφεύρεση του τροχού, μαζί με σχεδόν κάθε άλλη σημαντική πρόοδο που είναι γνωστή στον άνθρωπο. Αλλά αλήθεια τι σημαίνει ποιοτικός έλεγχος και από πού ξεκίνησαν όλα αυτά αλλά και πώς ο ποιοτικός έλεγχος μέσα στους αιώνες βοήθησε να αποκτήσουμε τα συστήματα που χρησιμοποιούμε σήμερα;

Τι είναι ο ποιοτικός έλεγχος

Ο ποιοτικός έλεγχος είναι η διαδικασία που χρησιμοποιεί μια επιχείρηση ή βιομηχανία, έτσι ώστε να διασφαλίσει ότι η ποιότητα των προϊόντων διατηρείται ή, ακόμη καλύτερα, βελτιώνεται!

Για να επιτευχθεί ο ποιοτικός έλεγχος απαιτείται από την επιχείρηση να δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου η διοίκηση και οι εργαζόμενοι προσπαθούν για την τελειότητα. Αυτό επιτυγχάνεται με την εκπαίδευση του προσωπικού, τη δημιουργία σημείων αναφοράς για την ποιότητα των προϊόντων και τη δοκιμή των προϊόντων για τον έλεγχο των στατιστικά σημαντικών αποκλίσεων.

Πότε ξεκίνησε ο ποιοτικός έλεγχος;

Η έννοια της διαχείρισης της ποιότητας εμφανίστηκε ήδη από την αρχαιότητα.

Ο Χαμουραμπί της Βαβυλώνας, τον 18ο αιώνα π.Χ. εισήγαγε την έννοια του ποιοτικού ελέγχου και της ευθύνης, καθιερώνοντας νομικές συνέπειες για τους οικοδόμους που δεν τηρούσαν τα κατασκευαστικά πρότυπα. Για παράδειγμα, ο Κώδικας του Χαμουραμπί προέβλεπε ότι αν ένα σπίτι καταρρεύσει και προκαλέσει τον θάνατο του ιδιοκτήτη, ο οικοδόμος έπρεπε να τιμωρηθεί με θάνατο. Ο νόμος αυτός αποτέλεσε μια πρώιμη μορφή ευθύνης και διαχείρισης ποιότητας.

Την εποχή των αιγυπτιακών φαραώ, η ταφή των ευγενών καταγραφόταν συστηματικά. Ο τρόπος διεξαγωγής των απαραίτητων τελετουργιών και τα ταφικά αγαθά που έπρεπε να ταφούν μαζί με τον νεκρό αναφέρονται σε κάθε Βιβλίο των Νεκρών. Η συστηματική τεκμηρίωση αποτελεί μια από τις βασικές αρχές της διαχείρισης ποιότητας για τη διασφάλιση της συνέπειας. Τα ίδια βήματα ακολουθούνται από διαφορετικά άτομα που εκτελούν την ίδια εργασία. Με τον τρόπο αυτό, η απόκλιση από τις απαιτήσεις μπορεί να ελαχιστοποιηθεί.

Ο πρώτος αυτοκράτορας της Κίνας, ο Qin Shi Huangdi τον 3ο αιώνα π.Χ. εφάρμοσε αυστηρά μέτρα ελέγχου ποιότητας, επιβάλλοντας τη σήμανση όλων των προϊόντων που προμηθευόταν το αυτοκρατορικό νοικοκυριό. Αυτό επέτρεπε την ιχνηλάτηση των προϊόντων αλλά και τη λογοδοσία των κατασκευαστών, εισάγοντας μια πρώιμη μορφή ελέγχου και ποιότητας στη μαζική παραγωγή.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ιδρύθηκαν συντεχνίες εμπόρων και τεχνιτών για να εγγυηθούν την ποιότητα των προϊόντων. Τέθηκαν πρότυπα κατασκευής διασφαλίζοντας ότι τα προϊόντα θα πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις και απαιτήσεις πριν φτάσουν στους αγοραστές.

Μπορούμε λοιπόν να διακρίνουμε ότι από την αρχαιότητα μόλις μέχρι και τον Μεσαίωνα, οι κοινωνίες υιοθέτησαν διάφορους μηχανισμούς για τη διασφάλιση της ποιότητας, είτε μέσω νομικών πλαισίων, είτε μέσω τεκμηρίωσης, είτε μέσω οργανωμένων συντεχνιών. Φυσικά όλες αυτές οι αρχές επηρέασαν την μελλοντική διαχείριση ποιότητας, διαμορφώνοντας τις διαδικασίες που εφαρμόζονται μέχρι και σήμερα.

Ο ποιοτικός έλεγχος από τον 20ο αιώνα και μετά

Και ερχόμαστε στην βιομηχανική επανάσταση, όπου η ποιότητα εξελίχθηκε και επικεντρώθηκε στις επιθεωρήσεις στα εργοστάσια και στην απομάκρυνση των ελαττωματικών προϊόντων. Το εργοστασιακό σύστημα βασιζόταν στην ικανότητα των εργατών, με περιστασιακούς ελέγχους για τη διασφάλιση της ποιότητας.

Η βιομηχανική επανάσταση ξεκίνησε από το Ηνωμένο Βασίλειο του στα τέλη του 18ου αιώνα και εξαπλώθηκε σταδιακά σε όλη την Ευρώπη, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο και κατάφερε να εισαγάγει την έννοια της εξειδίκευσης της εργασίας με τον καταμερισμό των εργασιών να οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας. Θεσμοθέτησε τα πρώτα εργοστάσια στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, τα οποία άλλαξαν το παραδοσιακό βιοτεχνικό μοντέλο παραγωγής και χώρισαν τους τεχνίτες και τους ιδιοκτήτες καταστημάτων στους νέους ρόλους των εργατών εργοστασίων και των εποπτών παραγωγής. Το εργοστασιακό σύστημα εξασφάλιζε την ποιότητα των προϊόντων βασιζόμενο στην ικανότητα των εργατών, η οποία συμπληρωνόταν από περιστασιακούς ελέγχους από τους επόπτες παραγωγής.

Μόλις στις αρχές του 20ου αιώνα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας βιομηχανικός μηχανικός, ο Frederick Winslow Taylor ανέπτυξε μια νέα προσέγγιση στη διοίκηση των εργοστασίων και την ονόμασε επιστημονική διοίκηση. Η επιστημονική διοίκηση του Taylor υποστήριζε ότι η ανθρώπινη απόδοση μπορούσε να καθοριστεί και να ελεγχθει μέσω προτύπων και κανόνων εργασίας, αυξάνοντας κατά αυτό τον τρόπο την παραγωγικότητα χωρίς ωστόσο να αυξηθεί ο αριθμός των εξειδικευμένων τεχνιτών που απαιτούνται σε ένα εργοστάσιο.

Παράλληλα μαζί με την επιστημονική διοίκηση ήρθε η ελάχιστη πολυπλοκότητα και η μέγιστη αποδοτικότητα, η οποία αφαίρεσε από τους εργάτες του εργοστασίου την εξουσία και είχε σε μεγάλο βαθμό αρνητική επίδραση στην ποιότητα.

Αν και το σύστημα επιστημονικής διοίκησης του Taylor είχε μερικά ελαττώματα ήτα προϊόν της εποχής του και εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια μιας εποχής μαζικής μετανάστευσης, όπου το αμερικανικό σύστημα εργασίας κατακλυζόταν από ανειδίκευτους, αμόρφωτους εργάτες, πολλοί από τους οποίους δεν είχαν προχωρημένες δεξιότητες στην αγγλική γλώσσα. Ο Taylor πίστευε ότι το σύστημά του παρείχε έναν αποτελεσματικό τρόπο να απασχολούνται αυτοί οι εργάτες σε μεγάλους αριθμούς, καθώς και να μειώνονται οι συγκρούσεις και οι εργατικές διαμάχες σε μια εποχή συχνών δημόσιων εργατικών διαφορών.

Από την βιομηχανική επανάσταση στη σύγχρονη διαχείριση της ποιότητας

Η προσέγγιση που ανέπτυξε ο Frederick Winslow Taylor έφερε μεν βελτιώσεις στην παραγωγικότητα, δημιουργήθηκαν δε μεγάλες προκλήσεις, καθώς η ποιότητα των προϊόντων βασιζόταν κυρίως στους περιστασιακούς ελέγχους και την ατομική απόδοση των εργατών, παράγοντες που δεν εξασφάλιζε τη σταθερότητα των αποτελεσμάτων.

Μερικά χρόνια αργότερα, τη δεκαετία του 1920 και του 1930, η έννοια της αξιολόγησης των διαδικασιών παραγωγής, για την προώθηση της ποιότητας των προϊόντων εισήλθε στο αμερικανικό σύστημα. Οι στατιστικολόγοι στη Γερμανία και την Αμερική εφάρμοσαν στατιστικές μεθόδους για την ανάλυση και τον έλεγχο των ποιοτικών διακυμάνσεων στη διαδικασία κατασκευής προϊόντων. Το 1924, ο Walter A. Shewhart των Bell Telephone Laboratories ανέπτυξε ένα στατιστικό διάγραμμα για τον έλεγχο των μεταβλητών του προϊόντος στην κατασκευή, ένα καινοτόμο ορόσημο που θεωρείται η αρχή μιας προσέγγισης της ποιότητας, γνωστής ως στατιστικός έλεγχος ποιότητας.

Η ραγδαία ανάπτυξη συστημάτων διαχείρισης ποιότητας συνέβησαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο W. Edwards Deming, στατιστικός μηχανικός, και ο Joseph Juran, ειδικός στη διοίκηση ποιότητας, εισήγαγαν στην Ιαπωνία τις ιδέες τους.

Οι Ιάπωνες κατασκευασυές ανέπτυξαν το Total Quality Management, δίνοντας έμφαση στη συνεχή βελτίωση και τη συμμετοχή όλων των εργαζομένων στη διαδικασία διασφάλισης της ποιότητας.

Σύντομα οι αγοραστές σε όλο τον κόσμο ζητούσαν ιαπωνικά προϊόντα, κάνοντας πρωτοσέλιδα μέχρι το Λονδίνο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1951, οι Ιάπωνες καθιέρωσαν το Βραβείο Deming για να τιμήσουν τη σημαντική συμβολή του Deming στην προώθηση της ποιότητας στη χώρα. Το βραβείο συνεχίζει να αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές αναγνωρίσεις της διαχείρισης της ποιότητας στον κόσμο και συνεχίζει να εκπληρώνει τον σκοπό του, δηλαδή την προώθηση της διαχείρισης της ποιότητας στην ιαπωνική βιομηχανία. Μέχρι το 1954, η έννοια του ελέγχου ολικής ποιότητας (TQC) είχε υιοθετηθεί από την ιαπωνική διοίκηση, η οποία είχε απλοποιήσει, ενισχύσει και τροποποιήσει τις ιδέες του Deming για ευρεία εφαρμογή στην παραγωγή. Ο έλεγχος ολικής ποιότητας, όπως τον ανέπτυξαν οι Ιάπωνες, είναι ένα αποτελεσματικό σύστημα για την ενσωμάτωση των προσπαθειών ανάπτυξης, διατήρησης και βελτίωσης της ποιότητας από διάφορες ομάδες ενός οργανισμού, ώστε να καταστεί δυνατή η οικονομική παραγωγή και εξυπηρέτηση που δημιουργούν πλήρη ικανοποίηση των πελατών.

Μέχρι τη δεκαετία του 1970, η Ιαπωνία ξεπερνούσε τις ΗΠΑ στην κατασκευή αυτοκινήτων και ηλεκτρονικών ειδών. Εμπειρογνώμονες όπως ο Juran είχαν προβλέψει αυτή την τάση, αλλά παρόλα αυτά αιφνιδίασε πολλές εταιρείες.

Ως επί το πλείστον, οι αμερικανικές εταιρείες πίστευαν ότι ο αυξημένος ανταγωνισμός από την Ιαπωνία σχετιζόταν αποκλειστικά με τις χαμηλότερες τιμές. Καθώς οι καταναλωτές αγόραζαν ιαπωνικά προϊόντα, οι αμερικανικές εταιρείες άρχισαν να χάνουν μερίδιο αγοράς, οδηγώντας σε στρατηγικές περικοπής κόστους και περιορισμού των εισαγωγών. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι μέθοδοι αυτές δεν βελτίωσαν καθόλου την ποιότητα των αγαθών.

Με την αμερικανική οικονομία να υποφέρει από την ανικανότητά της να ανταγωνιστεί την ποιότητα, οι αμερικανικοί εταιρικοί ηγέτες ανέλαβαν τελικά δράση. Η Διοίκηση Ολικής Ποιότητας γεννήθηκε, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την άνθηση των στρατηγικών ποιότητας και λειτουργικής αριστείας στις ΗΠΑ.

Το 1987 δημοσιεύθηκε η πρώτη επίσημη έκδοση του ISO 9000, οδηγώντας σε αργή αλλά σταθερή υιοθέτηση από τις αμερικανικές εταιρείες, γεγονός που έθεσε θεμέλια για μια παγκόσμια προσέγγιση στη διαχείριση ποιότητας και έτσι οι επιχειρήσεις μπορούσαν να ακολουθήσουν ενιαία κριτήρια ελέγχου για τη διασφάλιση της ποιότητας.

Την δεκαετία του 1990 οι επιχειρήσεις έδωσαν βάση και έμφαση στη συνεχή βελτίωση και τη βελτιστοποίηση των διαδικασιών. Με μεθοδολογίες όπως το Six Sigma οι επιχειρήσεις μπορούσαν να μειώνουν τις αποκλίσεις και τα σφάλματα κατά τη διαδικασία της παραγωγής, αλλά και με το Lean Manufacturing μπορούσαν να εξαλείψουν τη σπατάλη και να βελτιώσουν την αποδοτικότητα.

Ο ποιοτικός έλεγχος στη σημερινή εποχή

Σήμερα, ο ποιοτικός έλεγχος δεν αναφέρεται μόνο στα φυσικά προϊόντα, αλλά και σε υπηρεσίες, τεχνολογία, την εμπειρία του πελάτη. Η γιγάντια τεχνολογική ανάπτυξη, η ψηφιοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη, έχουν αλλάξει δραματικά τον τρόπο όπου οι επιχειρήσεις πραγματοποιούν τον ποιοτικό έλεγχο, καθώς μας προσφέρονται αυτοματοποιημένοι έλεγχοι, ανάλυση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, αλλά και προγνωστική συντήρηση.

Οι εταιρείες πλέον, μέσω της τεχνολογίας και νέων συστημάτων όπως ERP, έχουν τη δυνατότητα να αναλύουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων σε πραγματικό χρόνο και να εντοπίζουν μοτίβα, να προβλέπουν άμεσα τυχόν λάθη, έχουν επίσης τη δυνατότητα ιχνηλασιμότητας η οποία είναι πολύ σημαντική στις σύγχρονες επιχειρήσεις, σε κάθε στάδιο της παραγωγής, διασφαλίζοντας τη διαφάνεια.

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η βιωσιμότητα είναι πολύ σημαντικό κομμάτι της διαχείρισης της ποιότητας. Οι επιχειρήσεις δεν θέλουν να εστιάζουν μόνο στην ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών τους, αλλά και στην περιβαλλοντική και κοινωνική τους ευθύνη, το λεγόμενο ESG!

Το μέλλον του ποιοτικού ελέγχου

Με την ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και της διαχείρισης της ποιότητας δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το όριο της ανάπτυξης του ποιοτικού ελέγχου. Ωστόσο γνωρίζουμε πώς είναι σημαντικό οι επιχειρήσεις να εστιάσουν σε συνεχή καινοτομία, στην ευελιξία και στην εμπειρία του πελάτη, έτσι ώστε να διαμορφώσουν το μέλλον της ποιότητας.

Κάθε επιχείρηση πρέπει να κατανοήσει πώς η ποιότητα είναι το κλειδί για την επιτυχία και τη βιωσιμότητα της.